‘De kapel van het niets’ in Duffel – een bijzondere plaats
Via de app van Clara kwam ik op het spoor van een fietstocht rond actuele kunst. Er was een plaats die mijn aandacht trok. Op het domein van het Psychiatrisch Centrum Sint-Norbertus te Duffel staat een Kapel van het Niets. Een stuk hedendaagse architectuur in een mooie parkomgeving. Het doet me denken aan de “doorkijkkerk” in Borgloon die ergens in het open veld staat buiten de gemeenste en die massa’s mensen trekt. Ik maak het besluit om er naar toe te trekken en mijn bevindingen neer te pennen. Ik bel de receptie van het centrum en vraag of ik welkom ben en of er COVID-beperkingen zijn. Het is geen probleem. Heel de zomer zijn de plaatsen omwille van de fietsroute van Klara openbaar toegankelijk, zelfs tot 20 u. ’s avonds, in plaats van 18 u. Geen zorgen dus. De plaats ligt vlak bij het station van Duffel. Ik neem mijn plooifiets en trek via een overstap in Antwerpen Berchem met de trein naar de voorziene plaats.
Daar aangekomen is het even zoeken op het domein. Met de fiets is het allemaal niet zo ver, maar je kan wel verdwalen tussen de verschillende paviljoenen. Een kaartje is verkrijgbaar aan de receptie om alles terug te vinden. Er is namelijk meer te zien dan de Kapel van het Niets. Reeds jaren probeert het Psychiatrisch Centrum via kunst een positieve leefomgeving voor de patiënten te creëren. Het gevolg is dat er een 13-tal werken op het domein zelf te bezichtigen zijn. Eerst wil ik echter de Kapel van het Niets zien. Het is een werk van Thierry Cordier uit 2007. In de verte verschijnt tussen de bomen een zwarte doos met een witte muur die uitsteekt, die als een gevelsteen omhoog rijst, maar dan aan de binnenkant. Er is namelijk open ruimte gelaten in het dak. Van ver lijkt dit wel een aantrekkelijke plaats… tot ik er binnenkom. Daar ben ik met afgrijzen vervuld. Van binnen is het gewoon een stuk beton, waar de regen en het vuil van de takken en de bomen rondom zijn binnengewaaid en niet deftig afgevoerd. Er liggen dus plassen en rommel op een betonnen vloer in een harde koude omgeving. De muren zijn wit, maar het komt niet over. Er staat ook een zwarte paal die afsteekt tegen het wit van de muren. Het zegt me niets. Misschien ook omdat de zon niet schijnt. Dan zal het misschien beter tot zijn recht komen. De Kapel van het Niets is langs binnen geen inspirerende plaats, maar roept de rauwe stilte van de dood op. Is dit de bedoeling van de architect? Als ik buiten kom staat er nog een beeld van Maria met open armen te wachten. Ze is klassiek, deze Maria, maar ik ben blij iets vertrouwder te zien als tegengewicht.
Dan maar even rondgereden om de andere plaatselijke kunst te bekijken. Daar zijn gelukkig mooie dingen bij, die mij zelfs religieus inspireren. Een zitput in de vorm van een cirkel bijvoorbeeld. Op de grond steentjes als een mozaïek gelegd met een tekst die verwijst naar de vier seizoenen. De tekst is in het Engels en luidt vertaald: het is bijna lente, bijna winter, bijna zomer, bijna herfst. Hier heb ik een positief gevoel bij. Ik zet mij even neer, te midden van bomen in een groen grasveld. Ik stel me voor dat we hier een vergadering houden, of een lied zingen. Ieder is afgedaald en zit op een gelijkwaardige plaats, kijkt elkaar in de ogen en voelt zich dicht bij de aarde. Mooi, positief en uitnodigend.
Even verderop een heftruck die omgekeerd in de grond gepland staat, opnieuw tussen de bomen. Grappig en misschien ook herkenbaar voor alle mensen die hier verblijven, want voor wie psychisch ziek is en chronisch lijdt wordt wat evident wordt beschouwd op zijn kop gezet. Wie hier is, functioneert niet in de maatschappij zoals die nu draait en heeft een bijzondere steun nodig.
Een laatste kunstwerk is vlak bij de cafetaria, waar ik tussen druk pratende patiënten en familieleden een foto neem. Vier mensen op weg, samen stappen ze verder. Ik voel me er deel van. Samen zijn we immers onderweg, als kerk, als vereniging, als vriendengroep, als familie.
Met dit beeld neem ik afscheid en fiets rustig terug naar het station. Ik passeer voor een laatste maal de Kapel van het Niets. Van ver ligt ze uitnodigend tussen de bomen. Op die uitnodiging ingaan hoeft niet. De zoektocht naar deze Kapel bracht me niet wat ze al lezend vooraf opriep. De andere werken en ook het mooie park met prachtige bomen en bloemen brachten soelaas en maakten mijn uitstap gelukkig de moeite waard.
Priester Nikolaas