Op zoek naar sporen van Bach, Luther, Goethe en Schiller (deel 1)

Diaken Rudy Weyne en zijn vrouw Ann Casier trekken dit jaar op tocht naar Duitsland op zoek naar sporen van Bach, Luther, Goethe en Schiller. We mogen hieronder hun reisverslag lezen.

Vorig jaar was onze bestemming Italië. We maakten kennis met het gedachtegoed van Franciscus, en bezochten een aantal plaatsen waar hij heeft geleefd. Dat alles onder begeleiding van Geert Bamelis, de expert wat Franciscus betreft. Op de terugweg stopten we nog even in Cremona, waar we het museum rond Stradivarius, een beroemde vioolbouwer, konden bezoeken. Een bijzondere ervaring!

Bij thuiskomst, als het weer eens voorbij is die mooie tijd, komt bijna automatisch de vraag: ‘En, waar gaan we volgend jaar heen?’ Die vraag lijkt voor velen wel heel vroeg gesteld, maar een reis voorbereiden vraagt toch wel veel tijd, dus kan je er niet vroeg genoeg aan beginnen.

Het werd een bestemming die we al een hele tijd in gedachten hadden, maar moeilijk te realiseren was zonder kamperen. Door de aankoop van een vouwwagentent (hadden we reeds nodig voor onze reis naar Italië), was dit nu wel haalbaar. Uitgangspunt van deze reis was niet zozeer een land of een plaats, maar een aantal personen die geschiedenis hebben gemaakt en natuurlijk ‘ergens’ gewoond en gewerkt hebben tijdens hun leven. We gingen dus op zoek naar sporen van Bach, Luther, Goethe en Schiller. Een componist, een hervormer en twee literair begaafden. Verder wilden we ook eer brengen aan de talrijke slachtoffers van de Nazidictatuur. Maar niet alleen de geschiedenis interesseert ons, ook de natuur heeft veel te bieden. Dat alles bepaalde het land, het gebied waar we heen gingen en de locatie ter plaatse.

Je hebt het waarschijnlijk al geraden … het werd Duitsland, de staat Thüringen, met zijn fameus ‘Thüringer Wald’. Aan de rand van dat woud vonden wij een geschikte camping. Die plaats had alles te maken met de nabijheid van bossen en meren maar evenzeer met het beperken van afstanden. De verste afstand naar een belangrijke stad was dan ook maar 60 km en de dichtste 4 km. Tussen die  twee konden we 14 interessante steden of dorpen bezoeken in combinatie met stevige wandelingen.

Een woordje over Duitsland
Officiële naam: Bundesrepubliek Deutschland, lid van de Europese Unie en de NAVO. Hoofdstad: Berlijn. Oppervlakte: 356.974 vierkante kilometer (België 30.689) dus bijna twaalf keer groter. Bevolking: 82 miljoen (België ongeveer 11,46 miljoen). Religie: 38% protestant (Luthers) 34% Rooms-Katholiek, 1.7% moslim, 26.3%. Kerkbelasting: 4% van het inkomen. Staatsvorm: Federale Republiek met 16 deelstaten met redelijke zelfstandigheid. Ligging: in het hart van Europa. Duitsland is op veel plaatsen heuvel- tot bergachtig met 30% bossen. Kernenergie moet tegen 2022 verdwenen zijn waardoor je nu al heel veel windmolens ziet.

Recente geschiedenis: na de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland opgesplitst in vier gebieden die werden bezet door de grootste geallieerde machten: Amerika, Engeland, Frankrijk en Rusland. De hoofdstad Berlijn, werd door deze vier bestuurd. In 1948 kwam daar een einde aan door meningsverschillen tussen Rusland en de anderen. In 1949 werd Duitsland opgedeeld in de westerse, democratische, Federale Republiek Duitsland met als hoofdstad Bonn en de communistische Duitse Democratische Republiek (DDR) met als hoofdstad Oost-Berlijn. Berlijn zelf bleef opgedeeld in zones die bestuurd werden door de geallieerden. Deze toestand zorgde voor het ontstaan van de ‘Koude Oorlog’ tussen de Sovjet-Unie en het vrije westen. Tijdens deze ‘Koude Oorlog’ werd trouwens op het nippertje een kernaanval vermeden. In 1953 werd in Oost-Berlijn een opstand onderdrukt door het Sovjetleger. In 1955 werd West-Duitsland lid van de NATO en trad Oost-Duitsland toe tot het Warschau Pact. In 1961 bouwden de communisten de Berlijnse Muur om te voorkomen dat Oost-Berlijners zouden vluchten naar West-Berlijn. Wie toch probeerde en betrapt werd, nam het risico om neergeschoten te worden. Velen vonden dan ook de dood tijdens die ontsnappingspogingen.

In november 1989 werd een gat geslagen in de Berlijnse Muur. Op 3 oktober 1990 werden Oost- en West-Duitsland opnieuw herenigd. Berlijn werd terug de hoofdstad van het eengemaakte Duitsland.

Midden in dat eengemaakte Duitsland, ligt de Staat Thüringen. De hoofdstad is niet Weimar, zoals je zou kunnen verwachten, maar Erfurt.

En nu op tocht
Onze camping bevindt zich aan de rand van het Thüringer Wald, in het plaatsje Georgenthal. Het is een kleine gemeente met een interessant verleden. Het dorp ontstond – zoals op vele plaatsen – rond een cisterciënzenklooster, dat er in de 12 eeuw werd gebouwd. De ruïnes van het klooster en van de graanschuur zijn er nog aanwezig. In de dorpskern staan tientallen wegwijzers met mogelijke tochten of wandelingen: een goede locatie om mee te starten. We doen die eerste dag – pas toegekomen rond 18.00 u. – een kleine tocht om de omgeving te verkennen.

De volgende dag trekken we naar Eisenach, geboorteplaats van J.S. Bach. Hij werd er geboren in 1685. Al vlug kreeg hij van zijn vader vioollessen en door zijn oom werd hij ingewijd in het orgelspel. Het vermoedelijke geboortehuis van J.S. Bach werd gerestaureerd en ingericht als museum. Intussen is er ook een moderne vleugel bijgebouwd waar heel wat te zien en te horen is. Om het uur is er gelegenheid om een aantal instrumenten uit de tijd van Bach te beluisteren. Een gerenommeerd musicus bespeelt er achtereenvolgens twee huisorgels, een clavichord, een spinet en een klavecimbel. Het museum is het grootste dat aan Bach gewijd is. Er bevinden zich originele partituren, je kan er kennismaken met de evolutie van de herinterpretaties van Bachs muziek vanaf de jaren 1950,  en er is ook een winkeltje met interessante aanbiedingen. Ik vond er o.a. een boeiende CD met Bachwerken op accordeon. In de kerk waar zijn oom organist was en Bach orgel studeerde kregen we nog een gratis orgelconcert en een aantal klarinetcomposities te horen. Mooi en boeiend door de buitengewone uitvoeringen.

• 

• 

In Eisenach, was ook een andere beroemdheid werkzaam: Luther (°1483). Het Lutherhaus stamt uit de 14^de eeuw en is een van de oudste vakwerkhuizen van Thüringen. Luther woonde er van 1498 tot 1501 toen hij op de Latijnse school een leerling van Eisenach was. Het huis is in 2015 prachtig gerestaureerd. Binnen kan je o.a. kennismaken met de complete bundel met al zijn stellingen. De tentoonstelling toont hoe belangrijk Luther is geweest voor de ontwikkeling van de Duitse schrijftaal. Maar er is ook een duister kantje van het Duitse verleden te zien. In een expositie wordt een minder bekend stukje geschiedenis voorgesteld. De Nazi’s hebben immers tijdens hun dictatuur een instituut opgericht om de Bijbel van Luther te ontdoen van alle verwijzingen naar het Judaïsme. Nog maar eens een voorbeeld van hun complete waanzin.

Luther, die we kennen als de grote hervormer en die door zijn stellingen het protestantisme deed ontstaan (1517), was terug werkzaam in Eisenach vanaf mei 1521. Deze keer niet als leerling, maar om er zijn vertaling te maken van het Nieuwe Testament in de Duitse schrijftaal. Hij deed dat in de fameuze ‘Wartburg’  onder de hoge bescherming van keurvorst  Frederik. Je kunt in het kasteel nu nog de kamer zien waar Luther een jaar lang werkzaam was. De ‘Wartburg’ is ook de plaats waar de troubadours hun zangwedstrijden hebben gehouden in het begin van de 13^de eeuw. Richard Wagner vond hier de inspiratie voor zijn opera ‘Tannhäuser’.

In Thüringen vind je nogal wat sporen van Bach en Luther. Er is trouwens een ‘Bachroute’ en een ‘Lutherweg’ die je naar verschillende plaatsen in Thüringen brengt. Zo bezochten we achtereenvolgens: Ohrdruf, Arnstadt, Mühlhausen, Weimar, Wechmar, Ilmenau en Erfurt, allemaal plaatsen waar Bach actief was. Luther vinden we vooral terug in Erfurt, waar hij rechten studeerde aan de Universiteit en ook intrad in het Augustijnenklooster van dezelfde stad. In 1507 werd hij daar tot priester gewijd.

Alhoewel Luther en Bach in verschillende eeuwen geboren zijn (15^de eeuw en 17^de eeuw) hebben ze veel met elkaar te maken: ze waren beiden muzikaal begaafd. Van Bach weten we dat hij tot de meest talentvolle musici ooit behoort. Iedereen die muziek studeert komt vroeg of laat in contact met composities van de meester. Hij schreef werken voor de meest gangbare instrumenten van zijn tijd: orgel, viool, cello, klavecimbel, luit, hobo… maar ook het vocale was zijn ding, denken we maar aan de Johannes- en de Matteuspassie, motetten, cantates enz. Vooral de ontwikkeling van het contrapunt tot op eenzame hoogte valt zelfs nu nog moeilijk te overtreffen.

Maar ook de aanleg van Luther voor het muzikale, in combinatie met zijn vertalingen in de volkstaal, hebben de kerkmuziek verrijkt. Luther schreef een behoorlijk aantal kerkliederen die vanaf het begin regelmatig gezongen werden. Vele zijn nu nog opgenomen in tal van liedbundels. Ook Bach kende deze liederen en heeft er vele van geharmoniseerd en gebruikt in cantates en de passies. In onze liedboekjes staan er verschillende, denk maar aan ‘Kom tot ons de wereld wacht’ dat een vertaling is van ‘Nun Komm, der Heiden Heiland’. (Rudy en Ann)